Za sześć dni przynależności do niej dostał... sześć lat więzienia. Wincenty Bogusław Pyka, zwany Bogdanem, jeden z ostatnich więźniów politycznych czasów stalinowskich, przeżył 92 lata.

W młodości mieszkał w Świętochłowicach. Do młodzieżowej organizacji niepodległościowej o nazwie Polska Tajna Armia Wyzwoleńczo-Demokratyczna zaprosili go koledzy z harcerstwa. Było ich 30. Mieli dwie sztuki broni i powielacz. Wydrukowali na nim partię ulotek.

Ręce do góry!

– W sobotę 18 września 1948 r. mieliśmy je rozklejać. Po lekcjach wróciłem do domu, zjadłem obiad i wróciłem do Katowic. Z kolegą Jankiem Arciszewskim, który mieszkał na Sokolskiej, poszliśmy do naszego dowódcy na Gliwicką 2/5, na drugie piętro – opowiadał „Gościowi” Wincenty Pyka w 2016 roku. – Idziemy sobie, żartujemy. Na miejscu słyszymy dźwięk otwieranych drzwi, szczęk wielu zamków. I słowo: „Zapraszamy”. Patrzymy, w mieszkaniu jakieś typy ponure. Pomyśleliśmy, że to pewnie nasi koledzy z konspiracji... W pokoju siedziała zapłakana siostra naszego dowódcy. Pytamy ją: „Wandziu, jest Bolek?”. A na to tamci: „Ręce do góry! Jesteśmy z Urzędu Bezpieczeństwa!”.

Bogdan trafił do katowickiej siedziby UB na Powstańców 31. W tych przesiąkniętych zbrodnią murach wcześniej mieściło się gestapo; dziś jest tam przychodnia. Z dwudziestoma więźniami spał pokotem w celi. Później został przeniesiony do aresztu na Mikołowskiej.

Bliscy nie wiedzieli, gdzie zniknął. Dziadek Wincenty Onysymów, przedwojenny nauczyciel gimnazjum w Kołomyi, uspokajał: „Jego dziadek siedział za Polskę, jego ojciec siedział za Polskę. Normalka”. Mówił o dziadku z drugiej strony, Janu Pyce, dowódcy okręgu zabrzańskiego w III powstaniu śląskim. Na początku XX wieku Niemcy więzili go za organizowanie górniczych strajków; dziś w Zabrzu jest ulica jego imienia. Ojciec chłopaka, Józef, również powstaniec śląski, siedział w czasie wojny w niemieckim oflagu.

Do karceru!

Na ogłoszenie wyroku w styczniu 1949 r. komuniści spędzili młodzież katowickich szkół, żeby ją zastraszyć. Wojskowy prokurator czytał wnioski o wymiar kary, za każdym razem czekając, aż wywołany nastolatek spuści głowę. W końcu padły słowa: „Dla oskarżonego Pyki Bogusława kary lat siedmiu”. 18-latek długo i hardo patrzył w oczy „obywatelowi majorowi”. – W końcu to on spuścił wzrok, żeby następnego kolegę wyczytać – wspominał Bogdan.

Ubecy znaleźli przy nim dwie ulotki. Bronił się, że miał je tylko po to, żeby się z nimi zapoznać. Dowodów przeciw niemu brakowało, ale komunistyczny sędzia nie kierował się prawem. W IPN zachowało się niezwykłe pismo. UB instruuje w nim sąd, ile lat więzienia powinni dostać poszczególni chłopcy. Przy nazwisku Bogdana ubecy wpisali 5 lat. Sąd z własnej inicjatywy dodał mu rok więcej – być może ukarał go za hardość.

Odsiedział w sumie 5 lat w ciężkim więzieniu we Wronkach, w Potulicach, wreszcie od 1951 r. w Progresywnym Więzieniu dla Młodocianych w Jaworznie. Przez to ostatnie przeszło 15 tys. młodych. Naczelnikiem był niesławnej pamięci Salomon Morel, wcześniej kat Ślązaków w obozie w Świętochłowicach-Zgodzie.

Raz strażnik zaprowadził Bogdana do Salomona Morela. „W której ręce trzyma się czapkę?!” – przywitał go groźnie naczelnik. „W lewej” – odpowiedział chłopak, bo akurat w tej ją trzymał. – Nie, bo w prawej! – wrzasnął Morel. – Regulamin tego nie precyzuje – odpowiedział spokojnie chłopak.

Towarzyszący naczelnikowi ubek powiedział, że Pyka źle pracuje, a nawijane przez niego silniki zaraz się palą. „Jak to: przecież ja w życiu nawinąłem tylko jeden silnik, który do dzisiaj działa” – zaprotestował Bogdan. Nastąpiła chwila konsternacji. Do rozmowy włączył się „wychowawca”. – Powiedział, że jestem dziedzicznie obciążony, bo mój ojciec był sanacyjnym oficerem i służył Piłsudskiemu. A wtedy Morel zawyrokował: 36 godzin karceru – wspominał Wincenty Pyka.

Karcer był zalany wodą, a prycza mokra i zapleśniała. Chłopak zdjął onuce, zanim przemokły, i włożył je pod bluzę na plecach, żeby chronić nerki. Do rana chodził, brodząc w wodzie, aż zwolniła się trochę lepsza cela. Był w karcerze nie 36, a 48 godzin.

Chorąży Wiesław Wójcik z UB tak go opisał: „Typ zdecydowanego wroga Polski Ludowej” i „Typ człowieka nie nadającego się do współpracy z Organami Bezpieczeństwa”.

Z więzienia wyszedł w 1953 roku. Miał szczęście: gdy poszedł wyrobić dowód osobisty, zgodnie z aktem urodzenia wpisano mu pierwsze imię: Wincenty. Ponieważ w więzieniu siedział jako Bogusław – zniknął służbom z oczu. Zdał maturę. Najdłużej pracował w Przedsiębiorstwie Budowy Szybów w Bytomiu. Przez ostatnie lata mieszkał w Jaworznie.