Męczennica sprawy polskiej

Oświadczenie w tej sprawie zgłosiły radne sejmiku z różnych ugrupowań politycznych, w którym wnioskują też o umieszczenie w gmachu Sejmu Śląskiego tablicy pamiątkowej z wizerunkiem Janiny Omańkowskiej oraz o przygotowanie publikacji upamiętniającej jej życie na przypadającą za rok 160. rocznicę jej urodzin.

"Janina Omańkowska wywarła ogromny wpływ na rodzącą się 100 lat temu niepodległość Polski, na historię śląskiego parlamentaryzmu oraz na historię kobiet na Górnym Śląsku" - czytamy w oświadczeniu.

Urodziła się w 1859 roku na Pomorzu w patriotycznej i katolickiej rodzinie nauczycielskiej. Mając kilkanaście lat wyjechała do Wielkopolski, gdzie zaczęła przygotowywać się do pracy nauczycielskiej. Początkowo pracowała jako guwernantka, jednak posada ta nie dawała jej poczucia spełnienia. Wkrótce stała się znaną działaczką oświatową.

"Bezczelna politykująca polska kobieta, niezwykle zręczna w działaniu i w mowie, która wtyka swój nos wszędzie, zakładając stowarzyszenia, pisząc broszury, agitując, która przysporzy państwu pruskiemu sporo kłopotów". Tak Janinę Omańkowską opisał w swoim raporcie prezydent policji w Poznaniu.

W 1900 roku została aresztowana za nauczanie języka polskiego i rozprowadzanie polskich elementarzy. Działanie, które miało skompromitować nauczycielkę, sprawiło, że Omańkowska stała się znaną postacią w Wielkopolsce. Pruska policja została mocno skrytykowana przez lokalne gazety, a Omańkowską obwołano "męczennicą sprawy polskiej".

Szykany i inwigilacja przez władze pruskie doprowadziły do wyjazdu Omańkowskiej z Poznania na Śląsk. Zamieszkała w Bytomiu, gdzie związała się z tygodnikiem "Gwiazda". Pracowała także w gliwickim "Głosie Śląska" i "Straży nad Odrą" oraz bytomskim "Katoliku". W każdym z tych pism redagowała przede wszystkim dodatki dla dzieci. Podczas akcji plebiscytowej na Śląsku, redagowała "Głos Polek", który był wydawany przez Polski Komitet Plebiscytowy.

Dzięki swojemu doświadczeniu już w 1903 roku weszła do zarządu Towarzystwa Kobiet Polskich w Bytomiu. Była to pierwsza organizacja kobiet, która powstała na Śląsku. Działała także w innych organizacjach kobiecych i zakładała kolejne. W 1914 roku połączyła większość kobiecych organizacji w Związek Towarzystw Kobiet Polskich na Śląsku, któremu przewodniczyła do śmierci. W 1918 roku została wybrana do Powiatowej Rady Ludowej w Bytomiu oraz do Naczelnej Rady Ludowej w Poznaniu.

W czasie I Powstania Śląskiego działaczka zorganizowała w swoim mieszkaniu biuro Czerwonego Krzyża. Zaangażowała się również w działalność propagandową. Dzięki jej działaniom wiele kobiet włączyło się w powstanie jako sanitariuszki czy kurierki.

Po III Powstaniu Śląskim Omańkowska została w niemieckiej części Bytomia. Jej działalność nie podobała się jednak władzom, dlatego aktywistka była zmuszona do opuszczenia Niemiec. Zamieszkała w Królewskiej Hucie (obecnie dzielnica Chorzowa). Związała się politycznie z Wojciechem Korfantym. W 1922 roku została wybrana na deputowaną do pierwszego Sejmu Śląskiego. Była pierwszą kobietą, której powierzono prowadzenie obrad parlamentarnych.

Zmarła 24 VIII 1927 roku. Została pochowana na cmentarzu parafii św. Jadwigi w Królewskiej Hucie. Jako pierwsza kobieta na Śląsku została odznaczona Krzyżem Kawalerskim Orderu Polski "Polonia Restituta" oraz odznaką "Za służbę narodową". Jest jedną z bohaterek filmu dokumentalnego "Śląskie kobiety - polskie twierdze" Krzysztofa Korwina Piotrowskiego, którego premiera miała miejsce w maju. Jej osobie poświęcone są także ulice w Bytomiu i w Poznaniu.