Nowość i wątpliwość
Niedawno obchodziliśmy Międzynarodowy Dzień Języka Ojczystego. Z tej okazji na rynku wydawniczym pojawił się kolejny, trzeci już tom, z przygodami kómisorza Hanusika.
Kultowy śląski detektyw, jak zwykle zmaga się ze znanymi z folkloru stworzeniami (m.in. z Meluzyną, diobłym-Godulą, czy bieruńskimi utopcami). Jest dowcipnie, szprytnie, a do tego gyszpan, co znaczy że książka „Kómisorz Hanusik i Sznupok” trzyma w napięciu, niczym klasyczny film Hitchcocka, który przecież też był Ślązakiem :)
Moja wątpliwość dotyczy języka, jakim pisze autor. Z jednej strony literacka śląszczyzna Marcina Melona jest imponująca. Ilość richtig śląskich słów, pojawiających się w tekstach tego wyjątkowo utalentowanego pisarza, może być jednym z koronnych dowodów na to, że śląski jest osobnym językiem, a nie tylko gwarą, czy dialektem. Ale z drugiej strony większość Ślązaków, którym daję Hanusiki do poczytania, bardzo szybko rezygnuje z lektury. Coś im tam nie gra. – Na codziyń żodyn tak niy godo – to zdanie słyszę najczęściej.
Być może my wszyscy, próbujący czasem pisać po śląsku, popełniamy ten sam błąd, który kilkaset lat temu popełnili Czesi. XVIII-wiecznym kodyfikatorom ówczesny język czeski wydał się zbyt potoczny i za wzorzec obrali sobie język XVI-wiecznej Biblii Kralickiej. I do dziś inaczej się w Czechach mówi, a inaczej pisze, czy przemawia publicznie, zaś pierwszym obcym językiem, jakiego Czech uczy się w szkole jest język… czeski.
Poprawną, znaną z radia, czy telewizji czeszczyzną, mówią wyłącznie egzotyczne pary (np. student z Erytrei i studentka z Mongolii, którzy poznali się na studiach w Pradze, pobrali i już w Czechach zostali – żartował swego czasu językoznawca Karel Oliva. Wywiad, w którym o tym mówi – po czesku – można zobaczyć tutaj).
Czy przypadkiem na Śląsku nie grozi nam to samo? Czy nie przesadzamy z archaizmami? Czy nie lepiej byłoby uważniej wsłuchiwać się we współczesno godka i to nad nią pracować, niż cofać się językowo do początku XX wieku albo jeszcze dalej?
Ostatnio odnoszę wrażenie, że promowanie godki lepiej wychodzi śląskim youtuberom. Takich vlogerów, jak DoZik99, czy Niklaus Pieron ogląda i słucha się całkiem przyjemnie. Naturalni, bardziej autentyczni, prawdziwsi… Zwłaszcza Niklaus ma w sobie „to coś”. Zresztą proszę zerknąć w zamieszczone poniżej video, w którym najsłynniejszy bytomski youtuber uczy śląskich słów.
*
Miałem dla Państwa egzemplarz książki „Kómisorz Hanusik i Sznupok”. Tym razem pytałem o Państwa ulubione śląskie słowo. Nagrodę wylosowała:
Teresa Nieradzik z Ornontowic
Gratuluję, Hanusika prześlemy pocztą.
ŚLĄSKIE SŁOWA NA DZIŚ #1
Niklaus Pieron
