Nagrodę im. Kazimierza Kutza ustanowiono w 2020 roku z inicjatywy Marcina Krupy, prezydenta Katowic; Ryszarda Koziołka, rektora Uniwersytetu Śląskiego, i Roberta Talarczyka, dyrektora Teatru Śląskiego. Idea wyrosła z przekonania o fenomenie Kutza, jego osoby i dzieła, o tym, że niezwykle rzadko zdarza się artysta, który swoją twórczością oraz społecznym zaangażowaniem obejmuje światy tak odległe jak sztuka, polityka i szeroko pojęta lokalność.

- Kazimierz Kutz bez wątpienia zapisał się w historii Śląska i całego kraju, zarówno jako wybitny reżyser, jak i osoba która zawsze w duszy miała Śląsk. W Katowicach jeszcze za życia doceniliśmy jego działania nadając mu tytuł Honorowego Obywatela Katowic. Zależy nam na tym, by jego życie i twórczość zostały mocno zaakcentowane w przestrzeni miasta - m.in. w Szopienicach, w których się urodził, a później tworzył. Nagroda im. Kazimierza Kutza to kolejny element, który przypomina o wyjątkowej postaci, ale jednocześnie jest to sposób na uhonorowanie ludzi podobnych do reżysera - mówi prezydent Katowic. - Nagroda przyznawana za wybitne dokonania artystyczne, które odgrywają istotną rolę w aktualnej debacie publicznej, przyczyniając się do budowania społeczeństwa demokratycznego i tolerancyjnego. Nagroda promuje artystów, którzy łączą działalność artystyczną ze społecznym zaangażowaniem, prezentując postawę bliską patronowi nagrody Kazimierzowi Kutzowi - dodaje.

Organizatorzy uznali, że nagroda imienia Kazimierza Kutza powinna honorować obszary działań, które były najbliższe patronowi. Odpowiadają im następujące kryteria: sztuka, polityka obywatelska i lokalność. Nagroda im. Kazimierza Kutza honoruje zatem osoby, które najpełniej reprezentują idee ważne w życiu i działalności Kazimierza Kutza: uniwersalność lokalności, połączenie krytyki i afirmacji, wolność twórcza, godzenie ludzi za pomocą sztuki. Nagradza tych, którzy zajmują się światem innym niż tylko własny i ludźmi odmiennymi od nich, którzy troszczą się o innych, są gotowi pracować dla dobra wspólnego i dla lepszej przyszłości nas wszystkich.

- W tym roku będziemy wręczać Nagrodę Kutza już po raz trzeci. Ani w tym roku, ani w poprzednich latach, Kapituła nie miała łatwego zadania - za każdym razem pojawiały się nazwiska kilkunastu osobistości, z których tak naprawdę każdy zasługiwał co najmniej na nominację. Obrady są dość burzliwe. - Kapituła spotyka się kilkukrotnie, by wybrać pięcioro nominowanych i by ostatecznie wybrać laureata. Ostateczny wybór często jest nieoczywisty, a dyskusje i głosowania trwają dosłownie do ostatniej chwili - mówi Robert Talarczyk, przewodniczący Kapituły. - Co łączy tegorocznych nominowanych? Odwaga i nieoczywistość, niezwykły talent i umiłowanie wolności, czujność i szybkość reakcji, charyzma i humanizm. To spośród nich dokonaliśmy ostatecznego wyboru laureata Nagrody im. Kazimierza Kutza - dodaje.

Gala wręczenia Nagrody im. Kazimierza Kutza, którą dobywa się corocznie 16 lutego, dokładnie w dniu urodzin reżysera.

- Dzięki Nagrodzie im. Kazimierza Kutza Kapituła co roku przemierza terytoria polskiej kultury współczesnej w poszukiwaniu artysty, który niesie, najczęściej nieuświadamiane, dziedzictwo Patrona Nagrody. Szukamy wybitnego artysty, którego osoba lub dzieło, lub pospołu sprawiają, że jako społeczeństwo żyjemy ze sobą mądrzej, bardziej świadomie, skłonni do myślenia o dobru wspólnym, a nie tylko osobistym, rodzinnym czy plemiennym. Nie mają znaczenia dyscypliny i gatunki sztuk; sam Kazimierz Kutz uprawiał ich wiele. Tegoroczna lista znakomitych nazwisk dowodzi społecznego zaangażowania polskiej kultury oraz potwierdza wyjątkowość tej nagrody pośród wszystkich wyróżnień, jakimi honorujemy naszych artystów - dodaje prof. dr hab. Ryszarda Koziołka.

Nagrodę im. Kazimierza Kutza po raz pierwszy wręczono w 2021 roku. Wtedy laureatką została Anna Dymna, aktork  także w filmach Kutza, założycielka Fundacji „Mimo Wszystko”. Do Nagrody w pierwszej edycji nominowani byli także Tadeusz Sławek, Wojciech Smarzowski, Szczepan Twardoch i Horst Eckert (Janosch).

W 2022 roku Kapituła uhonorowała Szczepana Twardocha, pisarza, prozaika i eseistę, którego dzieła przekładano także na mały ekran i na sceniczne deski. Oprócz niego nominowani byli: Joanna Helander, Tomasz Konior, Zbigniew Rokita i Wojciech Smarzowski.