Historyk z IPN nowym zwierzchnikiem bożogrobców w Polsce

Zakon Rycerski Świętego Grobu Bożego w Jerozolimie (łac. Ordo Equestris Sancti Sepulchri Hierosolymitani), który obecnie posiada swoją siedzibę w Watykanie, został założony w Jerozolimie, po I krucjacie, aby troszczyć się o bazylikę Grobu Bożego i nieść pomoc pielgrzymom.

Historyczne korzenie tego zakonu rycerskiego sięgają dawnego Zakonu Kanoników Regularnych Stróżów Świętego Grobu Pańskiego w Jerozolimie, powstałego również w tym samym czasie w Ziemi Świętej, zwanych popularnie na ziemiach polskich bożogrobcami lub miechowitami – od Miechowa, ich głównego domu generalnego, do którego zostali sprowadzeni w 1163 r. przez krzyżowca Jaksę, działając następnie w Polsce przez prawie 650 lat, aż do kasaty w 1819 r.

Kanonicy Grobu Bożego oddawali się prowadzeniu działalności duszpasterskiej, edukacyjnej i charytatywnej, m.in. prowadzili szkoły lub szpitale w Gnieźnie, Krakowie, Chorzowie, Bytomiu, Sieradzu i Rypinie. Zawdzięczamy im powstanie w Polsce kopii jerozolimskiego Grobu Chrystusa (w Miechowie, Przeworsku i Nysie) oraz zwyczaj budowania co roku tych grobów w kościołach w Wielki Piątek.

Zakon Rycerski Grobu Bożego został odnowiony przez bł. papieża Piusa IX w 1847 r. i zreformowany przez niego w 1868 r. uzyskał status papieskiego zakonu rycerskiego. Wzbogacony przywilejami papieży, przez historyczne, prawne i duchowe powiązania, znajduje się odtąd pod opieką Stolicy Apostolskiej.

Na mocy decyzji papieża Leona XIII z 1888 r., do Zakonu są przyjmowane również kobiety. Od 1949 r. posiada on kanoniczną osobowość prawną, a od 1996 r. – państwową osobowość prawną Państwa Miasta Watykan, nadaną mu przez św. papieża Jana Pawła II i stanowi organ centralny Kościoła katolickiego w rozumieniu przepisów traktatu laterańskiego z 11 lutego 1929 r., co potwierdził papież Franciszek w najnowszym jego statucie z 11 maja 2020 r.

Zakon, kierowany jest przez Kardynała Wielkiego Mistrza, mianowanego przez Ojca Świętego. Liczy ok. 30 000 członków, przyjmowanych podczas specjalnego obrzędu, zwanego inwestyturą, zorganizowanych w 64 strukturach lokalnych, zwanych zwierzchnictwami lub delegaturami magistralnymi, i działa w 40 państwach.

Jego celem jest troska o chrześcijan w Ziemi Świętej, a przede wszystkim wspieranie modlitewne i materialne działalności Patriarchatu Łacińskiego Jerozolimy oraz instytucji religijnych, charytatywnych, edukacyjnych, kulturalnych i społecznych Kościoła katolickiego funkcjonujących na terenie tej diecezji jerozolimskiej.

Zakon składa się z duchownych i świeckich, nie związanych ślubami zakonnymi, którzy noszą podczas liturgii charakterystyczne płaszcze – białe (Kawalerowie) i czarne (Damy) – z czerwonym krzyżem jerozolimskim oraz stawia również za cel swoim członkom praktykę cnót ewangelicznych. W 2022 r. przypada jubileusz 175-lecia odnowienia Zakonu przez Stolicę Apostolską.

Pierwsi polscy rycerze Grobu Bożego w Jerozolimie pojawiają się już w XV w. Starania nad utworzeniem w Polsce oficjalnej struktury krajowej tego Zakonu zostały zapoczątkowane w 1930 r., lecz przerwała je II wojna światowa i okres komunizmu. Polskie Zwierzchnictwo Zakonu Rycerskiego Świętego Grobu Bożego w Jerozolimie powstało oficjalnie 8 grudnia 1995 r. i liczy niespełna 300 członków.