Głos z Górnego Śląska

„Głos z Górnego Śląska” jest pierwszym dokumentem Rady Społecznej przy Arcybiskupie Metropolicie Katowickim. Dokument jest próbą refleksji nad teraźniejszością i przyszłością naszego regionu, wydobywając przy tym różnorodność tradycji, kultury, doświadczeń życiowych i zawodowych.

Przesłaniem dokumentu jest oczekiwanie od kręgów władzy decydujących o sprawach publicznych respektowania specyfiki historycznej i kulturowej Górnego Śląska. Oczekujemy także od społeczności i elit naszego regionu, aby w kształtowaniu przyszłości czerpały siłę i mądrość z własnego dziedzictwa i tożsamości.

Niniejszy dokument został przekazany Prezydentowi RP, Panu Bronisławowi Komorowskiemu w grudniu 2012 roku. W jego upublicznieniu mamy nadzieję na uruchomienie dialogu o przyszłości Górnego Śląska, jako regionu - naszej wspólnej Małej Ojczyzny (rada.spoleczna@archidiecezja.katowice.pl).

Nie dopuśćmy do tego, aby powiedzenie Finis Silesiae odnosiło się do tego wszystkiego, co związane jest z Silesia Superior.

1. Warunki ustrojowo-instytucjonalne

Dla refleksji społecznej nad Górnym Śląskiem, jego tożsamością kulturową, spójnością terytorialną i budowaniem przyszłości, ważny jest kontekst ustrojowy i organizacja terytorialna Państwa.

1.1. W okresie II Rzeczpospolitej część Górnego Śląska miała status województwa autonomicznego. Chociaż losy górnośląskiej autonomii wyglądały różnie, szczególnie
w okresie rządów Sanacji, to jednak wspomnienie autonomii ówczesnego województwa śląskiego jest nadal obecne w świadomości mieszkańców regionu i bywa często przywoływane w dyskusjach nad jego współczesnymi problemami. Może też być łatwo wykorzystane w doraźnych celach politycznych. Całkowitym odejściem od autonomicznego statusu województwa śląskiego z okresu II Rzeczpospolitej było w latach 1945-1950 utworzenie województwa śląskiego w granicach historycznego i kulturowego Górnego Śląska, obejmującego polskie województwo śląskie z lat 1922-1939 i niemiecką rejencję opolską.

1.2. Źródłem dezintegracji społeczno-kulturowej, gospodarczej i terytorialnej Górnego Śląska stał się ustrój administracji państwowej i podział terytorialny Państwa z roku 1950, który powołał na terytorium kulturowego Górnego Śląska oddzielne województwa opolskie
i katowickie (do którego włączone zostały tereny zachodniej Małopolski). Proces ten został wzmocniony po 1975 roku. Reformy wprowadzone po przełomie 1989 roku przyniosły utworzenie rządowo-samorządowych województw i rozpoczęły proces upodmiotowienia społeczności lokalnych i regionalnych.

1.3. Wraz z odzyskaną wolnością na Górnym Śląsku zrodziły się społeczne ruchy regionalne
i zaczął umacniać się sektor obywatelski. Odżyła nadzieja i uzasadnione oczekiwanie na powołanie do życia spójnego kulturowo i terytorialnie oraz silnego ekonomicznie regionu samorządowego. Pod tym względem reforma samorządowa 1998 roku nie spełniła jednak nadziei i oczekiwań wielu środowisk lokalnych. W powszechnej opinii reformy samorządowe nie zostały jeszcze zakończone. To, co podzielono podczas tzw. władzy ludowej, pozostało podzielone. Obecne województwo śląskie jest tylko po części górnośląskim, a województwo opolskie utrzymało starą nazwę. Sytuacja ta jest źródłem frustracji społecznej, podskórnych napięć i gorących dyskusji na forach internetowych, blokuje procesy rozwoju, redukując poziom kapitału społecznego.

1.4. Współcześnie, spośród różnych organizacji terytorialnych istniejących na Górnym Śląsku, najbardziej zbieżna z jego historycznym i kulturowym terytorium jest, utworzona 1992 roku w ramach nowej organizacji terytorialnej Kościoła Katolickiego w Polsce, Metropolia (Prowincja) Katowicka obejmująca Archidiecezję Katowicką, Diecezję Gliwicką
i Diecezję Opolską. Stanowi ona potencjalnie pewną płaszczyznę do dialogu różnych środowisk zaangażowanych w życie społeczne, formułowania stanowisk w ważnych sprawach związanych z teraźniejszością i przyszłością całego Górnego Śląska ponad granicami administracyjnymi. Spośród nich warto zwrócić szczególną uwagę na takie nowe zjawiska i złożone procesy, jak aktywność obywatelska, kondycja społeczno-demograficzna, sytuacja ludzi młodych, przyspieszony proces starzenia się społeczeństwa, migracje wewnątrz kraju i emigracja poza jego granice, budowanie nowej gospodarki, procesy suburbanizacji
i metropolizacji. Dotyczy to także w podstawowym zakresie tożsamości regionalnej
i śląskiego języka regionalnego oraz edukacji dla rozwoju i edukacji regionalnej.

*****

W regionalnym gąszczu trudnych i nierozwiązanych spraw warto przestrzec przed rozgrywaniem przyszłości podzielonego administracyjnie Górnego Śląska używając jako stawki przetargowej śląskich wartości i śląskiej tożsamości. W rozwijaniu samorządności terytorialnej warto wykorzystać możliwości zindywidualizowanych rozwiązań, respektujących specyfikę historyczną i kulturową poszczególnych regionów Polski.