"Ustrój" Ślązaków - przeczytaj ten tekst po polsku

Za bajtla, we sześdziesióntych rokach dwudziestego wieku, w Siymianowicach, jak żech szoł do szkoły, musioł żech iś wele rodzinnego familoka łod Korfantych w miejscu, kaj sie urodziół Wojciech Korfanty. Na tym dómie na specjalnyj tabuli stoło napisane: „Oświata i praca naród wzbogaca”.

I jak sie spómnia, to jakoś oświata wtedy bóła, a bogactwo widzioł żech ino na tyj tabuli - skuli ustroju. Ale i tak dzisiej starsze ludzie dali jeszcze urywajóm kupóny z tyj downiejszyj oświaty.  

Teroz w Katowicach na terynie zawartyj gruby kole Rónda i „Spodka” jes budowane za niybywale wielge piynióndze nowe Muzeum Ślónske. I jak patrza na ta bałsztela, to niy poradza spokopić, jak to jes, że po wybagrowaniu dziur srogich jak Zancferzac pod siymianowickim Binhofym i ulóniu betónowych cudów budowlanki - przeważnie podziymnyj, w gazetach jes rozgłoszane, że właściwie niy ma zgody w sprawie tego, co mo być pokozane na stałyj wystawie tego muzeum. Bo historia tyj ziymi jes łokropicznie zaknółtlowano, na Ślónsku bóła Polska, Czechy, Austria, Prusy, Niymcy, Polska, Niymcy, zaś Polska... i jakoś niy wiadómo, co jes dzisiej z tych starych dziejów blank nojważniejsze i czy czegoś by niy szło łodcofnóńć na margines.

Downiejsi rzóńdziciele skóntrolowaliby ino jedno - czy sie te projekty zgodzajóm z ustrojym w Polsce - i wszyskim by sie w gowach przejaśnióło. A teroz zrobiyli wartko debata, żeby niyzadowolóne ludzie mógli pedzieć, co sie im niy podobo, ale kónkursowo kómisjo już i tak zdecydowała, jako ta wystawa bydzie, i fertik.

"Ustrój" Ślązaków - przeczytaj ten tekst po polsku

A co noród? Myśla, że noród jes juzaś nojbardzi ciekawy, jak to bydzie z tym bogactwym, bo za  wziynte łod niego piynióndze ze podatków na ta muzealno oświata chciołby mieć coś, co by jak magnes przicióngało na Górny Ślónsk łobrotnych ludzi, a nojlepi kapitalistów z połnymi portmanyjami, kerzi by sam chcieli stawiać nowe fabryki. I bółaby z tego robota i zaczliby normalnie płacić, to by sie chciało nawet mysleć ło jakiś kulturze. A może nawet z Anglii, Irlandii, Holandii i Niymiec przijechaliby nazod nasze wysztudyrowane dzieci, bo sam przódzi niy poradziyli dostać roboty. Ale by bóło wtedy wesoło... Ale czy sam ftoś jeszcze przijedzie? Kożdy wiy, że jak kaś niy ma zgody, to żodyn sie tam niy ciśnie, a już nojmni ftoś ze piynióndzami. 

Niy byda sam porównywać tego, co widza we sprawie Muzeum Ślónskigo, z ustrojym polskigo państwa, bo to już downo mioł zrobić ftoś inny, ale moga wzióńś do tego coś, co żech sóm ułożół, czyli mój sztyropunktowy „ustrój” ślónskigo, kerego tyż jak na razie żodyn niy łobalół. Tam sie właściwie rozchodzióło ło „Niyzbyndne warunki pomyślnego rozwoju ślónskigo jynzyka pisanego” (artykuł w 11 numerze miesiyncznika „Śląsk” z roku 2010), ale prowda sie zowdy ukłodo jakoś podobnie.

À propos ślónszczyzny pisanyj, do opisywanio ekspónatów w nowym Muzeum Ślónskim majóm być dowane m. in. teksty po ślónsku. Jo jes tyż za tym, ale pod jednym warunkym, że bydzie użyto ślónsko pisownia tako, jak tukej, ze ślónskim „ó”. Bo ino ta ortografia jes funkcjónalno.   

"Ustrój" Ślązaków - przeczytaj ten tekst po polsku

Sztyropunktowy „ustrój” Ślónzoków na przikładzie Muzeum Ślónskigo

1. Zasada silezjocyntryzmu

Polego na rozsóndnym, praktycznym i skutecznym wybiyraniu tego, co jes nojlepsze do   Ślónzoków.

Silezjocyntryczne jes to, że nasze województwo sie nazywo „ślónske” pomimo, że ino jakoś połowa jego  terynu jes historycznie ślónsko. Tak samo, silezjocyntryczno jes nazwa „Ślónske” do muzeum we stolicy naszego województwa. To jes prómocja ślónskości i wyróżniynie, kere muszymy docynić.

Jednak niysilezjocyntryczne jes małostkowe i niygościnne pominiyńcie historii ludności niyślónskich ziymiów tego  województwa we projekcie stałyj ekspozycji muzealnyj. Żodne muzeum by niy miało sioć niyzgody miyndzy ludziami, kerzi miyszkajóm w jednym „dómie”, jakim jes ślónske województwo, w dodatku z jednóm cuzamynkasóm. 

2. Zasada wiynkszości ludnościowyj

Jak idzie o Ślónzoków autochtónicznych we ślónskim województwie, to dzisiej nawet na terynach historycznie ślónskich jes ich pora razy mni jak niy-Ślónzoków. Wystawa, kero by sugerowała, że sam nojwiyncy mieli, majóm abo bydóm mieć do godanio rodowite Ślónzoki, jes jakimś smutnym wicym. Nojważniejszym organizatorym i adresatym wszyskich wystaw Muzeum Ślónskigo sóm Poloki.  Poloki mieliby sie w tym muzeum przede wszyskim sami pokozać, co zrobiyli ze Ślónskym za łostatnich dziewyńdziesiónt lot, i złego i dobrego. I muszóm sie postawić te ciynżke pytanie, co chcóm z nim zrobić dali.

Za to my, Ślónzoki, sómy nojwiynkszóm atrakcjóm tego muzeum i mieliby my nasze zadanie wykónać z godnościóm i jak nojlepszym pożytkym.

3. Zasada wariantów rozpoznawalnych

Ślónsko historia miałaby być tak pokozano, żeby, nawet mimo downiejszych kómplikacji, ze zagranicznymi krajami szło tyż przijacielsko nawiónzywać do tradycyjnych zwiónzków, na przikład z Czechami, Austrióm i Niymcami. Fto mo dzisiej ważne interesy abo plany na Ślónsku, wiymy abo mogymy to zgadywać. Jak jakeś projekty rozwijanio Górnego Ślónska bydóm rangóm dorostać do gospodarczyj wielkości zwłaszcza Ślónska przemysłowego, mogymy sie ino radować. Ale ważne jes, żeby kożdy, co je rychtuje, godoł za siebie i robiół to na swój własny rachunek, a niy propagandowo naginoł historia Ślónska abo namowioł Ślónzoków do ruchów, na kerych sie te Ślónzoki mogóm ino spolić.

4. Zasada synchrónizmu

Zadaniym muzeum jes pokozanie, jak bóło downi, ale niy, i na pewno niy, cofinanie czasu nazod. Punktym wyjścio do taki prezyntacji muszóm być dzisiejsze czasy ze dzisiejszym zintegrowanym systymym wartości tych ludzi, co sam miyszkajóm. Podug „REGULAMINU KONKURSU na scenariusz wystawy stałej historii Górnego Śląska w nowej siedzibie Muzeum Śląskiego w Katowicach” cytuja: ”Zakres terytorialny przedstawiony na wystawie stałej powinien obejmować obszar byłej Rejencji Opolskiej”. Ta Rejyncjo istniała w rokach 1815-1945. Wystawa mo sie kóńczyć na upadku Polski Ludowyj w 1989 roku, ale niyjednymu ciynżko sie bydzie oriyntować w tych łostatnich czasach ślónskigo województwa ze niymieckóm mapóm sprzed wojny.

Coś mi sie zdowo, że myntalnie organizatorzi stałyj wystawy Ślónskigo Muzeum nojradzi tóm swojóm superdrogóm maszynerióm cofinajóm czas do jakigoś roku 1912.

Mój ółpa Sztefan ze Szopiynic bół w roku 1912 hitynałfsyjerym, chodziół ze krykóm i kurzół wielgo faja. Już sie raduja, bo można by go szło kaś we bebechach tyj gynijalnyj instalacji  trefić.